Emoties en basis script

Onze emoties worden beïnvloed door de dingen die we in het leven hebben meegemaakt. Ook als we emoties bemerken bij anderen, reageren we hierop. 

We kunnen emoties controleren en soms ook helemaal niet. We kunnen er bang voor zijn, ze omarmen, ze compleet negeren, maar ze blijven bestaan. Emoties zijn altijd verbonden met het lichaam. Emoties laten ons van binnenuit beoordelen of de ervaringen die we meemaken goed of slecht zijn. Van hieruit beslissen we hoe we gaan handelen. Ons basis script. Maar hoe werkt dit nou eigenlijk?

Er zijn momenten in het leven dat het mij makkelijker lijkt, om even geen "last" van emoties te hebben, bijvoorbeeld op de zaterdag middag voor kerst, wanneer ik nog even snel een brood wil kopen. De appie staat volgepropt met karren die ook bijna het plafond raken. Mensen die erachter lopen, hebben rode wangen van de inspanning en de drukte, overal geroezemoes en bij de kassa een grote rij. Ik kies een rij in de hoop dat die het snelst gaat en ja hoor....er valt iets kapot, de groenten zijn niet gewogen en de kassajuffrouw wordt op dat moment net afgewisseld. Naast mij en achter mij protesteren kinderen, want het is echt lang wachten. Moeders overstuur, want zij kunnen er ook niets aan doen, of worden boos en overal om mij heen en in mij....emotie.

Maar hoe zit dat nu met de functie van al die emoties? 

Het latijnse woord voor emoties is 'emovere', wat betekent  uit de kalmte brengen. Emoties richten onze aandacht, alarmeren bij gevaar en motiveert ons tot een reactie.  Als ik mij brandt aan de kachel, dan doet dat zeer.  Deze ervaring sla ik op en als ik weer een kachel zie, zal ik hier niet zomaar mijn handen opleggen, want ik weet...au. Ook als die kachel er anders uitziet of op een andere plek staat. Dit maakt het nemen van onmiddelijke beslissingen makkelijker. Ook als het gaat om crisis. Moet ik rennen, vechten of stilstaan. Maar mijn reactie op een situatie kan totaal verschillen van mijn buurvrouw's reactie op die situatie. Als ik een grote hond zie blaffen en kwispelen, schrijf ik dit toe aan zijn enthousiasme. Bij mij gebeurt er emotioneel niet zoveel, behalve misschien een gevoel van vertedering. Mijn buurvrouw echter trekt lijkbleek weg en neemt de benen. Zelfde situatie, totaal verschillende reactie. De meeste mensen kunnen deze reactie nog wel verklaren. Misschien is ze gebeten door een hond, of heeft ze een hekel eraan. 

Laten we even een stap terug nemen naar de oorsprong van emoties.

Het zal niemand verbazen dat onze emoties vanuit onze hersenen geregeld worden. Ik zal niet ons hele hersensysteem uitleggen, maar toch een klein tipje van de sluier oplichten. Onze hersenen zijn onderverdeeld in verschillende delen. Belangrijk voor onze emoties is het limbische systeem. Dit wordt weleens het emotionele brein genoemd. Hierin bevindt zich ook de amygdala. In de amygdala worden herinneringen aan emotionele gebeurtenissen opgeslagen en gevormd. De amygdala geeft de emotionele kleur of lading aan indrukken die we opdoen. De indrukken of informatie van de verschillende zintuigen (proeven, zien, horen, lijfelijk voelen) komen hier als het ware samen. De amygdala 'beoordeelt' de indrukken en er komt een stof vrij in de hersenen die de stemming opwekt die bij die emotie hoort (endorfine).

Om dit verhaal wat minder technisch te maken, laten we even Max en zijn moeder terughalen.(max is baby en mama als moeder, zie ook hechting?! 1).Max is verdrietig. Hij voelt in zijn buikje een raar gevoel en het knort en voelt onaangenaam. Max gaat huilen. Hij voelt zich onrustig. Daar is mama. Ze praat zacht en tilt Max op. Ze aait hem over zijn rug en streelt hem in zijn gezicht. De aanraking voelt warm en Max voelt zich rustig worden. Dan komt mama met eten. Het onaangename gevoel gaat weg en Max vleit zich tegen mama aan. Maar dan bedenkt Max dat hij de wereld wil verkennen. Hij is al een hele vent van 9 maanden oud en kruipt een stukje door de kamer en dan...BOEM. Hoofd tegen de tafel. Ontredderd zet Max het op een huilen. Hij voelt nare dingen in zijn lijf en weet niet wat te doen. Hij hoort mama en ze pakt hem en aait over de zere plek. Hij voelt de veiligheid terugkomen en zijn op hol geslagen hart komt weer tot rust. De tranen stoppen met lopen en Max kan weer verder.

Hoe zit dit nu met de amygdala?

Er is ongemak in Max z'n lijfje, dit signaal gaat naar de amygdala en hier wordt de stof vrijgemaakt die hierbij past. Max huilt. Mama komt en Max zijn ongenoegen wordt gesust, getroost en verholpen door mama. Max voelt zich weer gelukkig. Deze herinnering en vooral het emotionele aspect wordt opgeslagen in de amygdala. Simpel gezegd: ongenoegen->uiten->warme aanraking->geluk. Het is goed en het is veilig. De volgende ervaring van het stoten van zijn hoofd wordt ook zo opgeslagen, pijn en ontreddering->troost->veiligheid en warmte.Zoals je wel merkt, is dat de emotie zich veelal uit in het lichaam. Troosten gaat ook via het lichaam en ook de stem van mama biedt troost. Dit komt allemaal samen in Max zijn amygdala.  Max leert hier dat hij veilig is en dat hij zich kan wenden tot mama om zich veilig te voelen. Deze veiligheid draagt hij met zich mee, want de amygdala slaat deze gebeurtenissen op. Dit wordt een kader voor nieuwe ervaringen die hij op gaat doen in de wereld. Max leert op basis van zijn concrete ervaring wat hij kan verwachten. Hij kan in de toekomst nare dingen meemaken, maar die zullen Max niet een reden geven om in totale stress te belanden. Max is veerkrachtig, omdat hij geleerd heeft, dat er een oplossing bestaat voor zijn ongenoegen en hij nog steeds geliefd is en gezien wordt. Hij kan zijn gevoel van veiligheid, zijn kader, meenemen. Zijn veiligheid is niet meteen weg. Ook zal hij eerder zoeken naar hulp en vertrouwen hebben in andere mensen. De emoties die vrijkomen bij Max in bepaalde (stressvolle) situaties zullen er anders uitzien als bij iemand die deze veiligheid niet kent. Dit komt, omdat de amygdala de veiligheid of het risico inschat bij gebeurtenissen in ons leven, vanuit wat we hebben meegemaakt. We beoordelen of ervaringen goed of slecht zijn en van daaruit besluiten we hoe we gaan handelen. Zoals Max, die besluit verder op ontdekkingstocht te gaan, omdat zijn veiligheid weer hersteld is. Dit is Max zijn basis script. Zo kunnen emoties onze richting bepalen in ons verdere leven. De amygdala reageert razendsnel op situaties. We voelen intuïtief wat goed voor ons is, of waar het gevaar is, op basis van onze ervaring. 

Nu is niet elke ervaring de beste maatstaf om je leven verder op te bouwen.Helaas zijn er niet alleen maar Max kinderen, maar ook genoeg anderen die hebben geleerd dat er gevaar schuilt in het vertrouwen van mensen. Heel gegrond waarschijnlijk, maar niet altijd waarheid. Je voelt dat het niet oke is, dat er gevaar dreigt (amygdala doet zijn werk) en je reageert. Je vlucht, vecht of bevriest. Dit systeem gaat automatisch te werk en het lijkt alsof daar niets aan te doen is. Het is nu eenmaal je script. Gelukkig hoeft dit basis script niet definitief te zijn. We leren van nieuwe ervaringen en onze amygdala is hierin ook bij te sturen. Dit is alleen niet zo eenvoudig als het aanleren. Ons oude script komt eerst aankloppen en ons lijf reageert. We voelen stress, angst, de neiging weg te rennen, of juist boosheid en de neiging aan te vallen. Het makkelijkste zou zijn om te blijven reageren volgens ons oude script. Als we het  aandurven om deze reacties opnieuw te bekijken en we de mogelijkheid krijgen om in deze situatie wel veiligheid te gaan ervaren, worden we eigenlijk net als Max, die zijn hoofd stoot. Het doet pijn, maar we worden getroost en onze veiligheid wordt zeker gesteld. Van daaruit kunnen we ook anders reageren op onze toekomstige situaties. Een moeilijk proces,maar zeker de moeite waard. 

Deze blog is een combinatie van veel leeswerk en interpretatie van mijn kant. Voel je vrij om hierop te reageren, het niet eens te zijn of vragen te stellen.